ممنوعیت ورزش در افراد دیابتی

در این مقاله در خصوص ممنوعیت ورزش در افراد دیابتی صحبت خواهد شد.

دیابت یا بیماری قند یک نوع بیماری متابولیکی و مزمن است که نشانهی آن قند خون بالاتر از ۱۲۰(میلی‌گرم در دسی لیتر) در یک برهه ی طولانیست. این بیماری سه نوع اصلی نوع ۱، نوع ۲ و بارداری دارد؛ در دیابت نوع ۱ به علت تخریب سلول‌های بتای پانکراس توانایی تولید هورمون انسولین در بدن از بین می‌رود، این نوع از دیابت می‌تواند ناشی از یک بیماری خودایمنی باشد و به دلیل نبود انسولین در بدن فرد مبتلا نیاز حتمی به تزریق انسولین وجود دارد این نوع از دیابت با نام‌های «دیابت وابسته به انسولین» یا «دیابت نوجوانان» نیز شناخته می‌شود. در دیابت نوع ۲، سلول‌های بدن به وجود انسولین پاسخ صحیحی نمی‌دهند و انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام داده و قند موجود در خون را کاهش دهد. این اتفاق در نهایت ممکن است به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و توقف کامل تولید انسولین منجر شود. در ابتلای فرد به دیابت نوع دو عوامل ژنتیکی، چاقی و کم‌تحرکی نقش مهمی ایفا می‌کنند. نوع سوم آن دیابت زنانه یا دیابت بارداری نام دارد؛ این بیماری زمانی رخ می‌دهد که زنان باردار بدون سابقه دیابت دچار سطح بالای قند خون شوند. هورمون انسولین و گلوکاگون تنظیم کنندگان قند خون می‌باشند، نقش گلوکاگون بالا بردن قند خون و نقش انسولین پایین آوردن قند خون توسط سازوکارهای مختلف است. در دیابت، سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت و ساز کامل گلوکز کاهش می‌یابد از این‌رو میزان قند خون افزایش یافته که به‌آن هیپرگلیسمی می‌گویند. وقتی این افزایش قند در دراز مدت در بدن وجود داشته باشد، سبب تخریب رگ‌های بسیار ریز در بدن می‌شود که می‌تواند اعضای مختلف بدن همچون کلیه، چشم و اعصاب را درگیر کند. همچنین دیابت با افزایش ریسک بیماری‌های قلبی عروقی ارتباط مستقیمی دارد؛ لذا غربالگری و تشخیص زودرس این بیماری در افراد دارای بیماری‌های زمینه ای می‌تواند در پیشگیری از این عوارض مؤثر باشد. تشخیص و همچنین غربالگری دیابت با انجام آزمایش قند خون میسر است. طبق آمار بهداشت جهانی شیوع دیابت در بزرگسالان جهان ۸/۸٪ است، که از این تعداد حدود ۹۰٪ آن دیابت نوع ۲ می‌باشد؛ همچنین نرخ شیوع جنسیتی آن به‌طور متوسط در زنان و مردان یکسان است.

نقش تغذیه و ورزش در درمان بیماران دیابتی

نقش تغذیه در بیماران دیابتی

تغذیه درمانی جهت رسیدن به اهداف متابولیک و فیزیولوژیک (از جمله گلوکز، لیپید، فشار خون، پروتئینوری و وزن) و با در نظر گرفتن تمایلات فردی و فرهنگی بیمار طراحی می گردد. کارآزمایی های بالینی تغذیه درمانی، کاهش هموگلوبین A_1C به میزان 0.25 تا 2.9 درصد را در محدوده زمانی ۳ تا ۶ ماه نشان داده اند که میزان کاهش در بیماران مبتلا بهدیابت نوع 2 ببشتر بوده و در مدت زمان کوتاه تری رخ داده است.

نقش تغذیه در درمان بیماران دیابتی نوع 1

در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ که دوزهای ثابتی از انسولین دریافت می کنند، وعده غذایی باید به گونه ای طراحی گردد که بیمار مقدار کافی کربوهیدرات را در زمان مناسب دریافت کند، به گونه ای که زمان غذای بیمار با پیک اثر انسولین همخوانی داشته باشد تا از بروز واکنش های هیپوگلیسمی (افت قند خون) پیشگیری شود.

در این بیماران میان وعده های غذایی حاوی کربوهیدرات به منظور پیشگیری از هیپوگلیسمی باید در نظر گرفته شود. افرادی که مهارت تنظیم دوز انسولین را در پاسخ به هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) و تغییر در میزان کربوهیدرات مصرفی دارند، می توانند تا حدودی در میزان کربوهیدرات دریافتی انعطاف پذیری داشته باشند. افزایش وزن از عوارض بالقوه کنترل دقیق قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ بوده و هنگامی اتفاق می افتد که دوز انسولین متناسب با تغذیه فرد بوده و گلوکوزوری بیمار برطرف می گردد. در این شرایط می توان با کاهش کالری دریافتی روزانه از آن پیشگیری نمود. باید توجه داشت که غذاهای مختلف با محتوای کربوهیدرات یکسان نمی توانند اثرات متفاوتی بر میزان قند خون داشته باشند (Glycemic index). به طور کلی غذاهایی که فیبر بیشتری دارند، شاخص قند پایین تری دارند. در حال حاضر ADA در نظر گرفتن میزان کربوهیدرات دریافتی را بهترین وسیله برای کنترل قند خون می داند و در کنار آن توصیه به مصرف غلات سبوس دار و فیبر می نماید.

نقش تغذیه در درمان بیماران دیابتی نوع 2

در بیماران دیابتی نوع ۲، هدف از رژیم درمانی، کنترل قند خون، لیپید، فشار خون و کاهش حوادث قلبی و عروقی می باشد.

اگر چه کاهش وزن باعث کاهش مقاومت به انسولین و بهبود کنترل قند خون می شود، ولی رژیم های غذایی سنتی معمولا در طولانی مدت در کاهش وزن موثر موفق نمی باشند. با برنامه غذایی منظم شامل تغییر شیوه زندگی، فعالیت فیزیکی و محدودیت متوسط مصرف کالری و چربی می توان به کاهش وزن مناسب در حد ۵ تا ۷ درصد رسید.

مزایای فعالیت ورزشی برای افراد دیابتی

مشخص شده است که ورزش در برداشت گلوکز توسط سلولها، افزایش حساسیت سلولها به انسولین از سلولهای بتای پانکراس نقش مهمی دارد. در تنظیم فشار خون مؤثر است. با کاهش توده چربی بدن به کاهش وزن شما کمک می کند. سبب افزایش انرژی روانی و کاهش استرس شما می شود. اما آیا ورزش به تمام افراد دیابتی توصیه می شود؟

مطلب پیشنهادی: تغذیه در آلرژی های غذایی

چه کسانی نباید ورزش کنند؟

اگر مدت زمان زیادی است که مبتلا به بیماری دیابت هستید، حتما قبل از انجام فعالیت ورزشی، خود را از نظر سلامت قلبی و عروقی بررسی کنید. ممکن است افراد دچار مشکل قلبی باشند، اما به دلیل فعالیت کمی که تاکنون داشته‌اند این وضعیت علامت‌دار نبوده است.

اگر علائم دیگری مانند درد سینه دارید یا با راه رفتن دچار خستگی زودرس می‌شوید یا تنگی نفس دارید، حتما قبل از انجام فعالیت ورزشی از نظر قلبی و عروقی مورد چکاپ قرار بگیرید. افرادی که مدت زمان کمی است مبتلا به دیابت شده‌اند و وضعیت قلبی‌شان چک شده و مشکلی ندارند می‌توانند ورزش را شروع کنند،اگر افراد دچار عوارض دیگر بیماری دیابت شده‌اند مثلا درگیری عصب پا یا سابقه زخم پا و تاول داشته‌اند، بعضی از ورزش‌ها مانند پیاده‌روی یا دویدن مناسب نیست. پیاده‌روی طولانی با شرایط نامناسب (کفش نامناسب) برای افرادی که دچار مشکلات پا و دیابت هستند، توصیه نمی‌شود، همچنین اگر درگیری‌های چشمی و یا خونریزی‌های چشمی داشتید، ورزش‌هایی مانند وزنه زدن مناسب نیست. چون می‌تواند باعث تشدید خونریزی شبکیه شود. افرادی که قند کنترل نشده دارند، ممکن است که ورزش به آنها کمک نکند و یا حتی قندشان بالاتر رود، اما کسی که می‌خواهد ورزش کند باید قندش را اندازه بگیرد. اگر قند بالای ۲۵۰ داشته باشد و یا قند ادرار بالای ۳۰۰ باشد، نباید ورزش کند؛ چراکه ورزش باعث می‌شود قندشان افزایش پیدا کند. قبل از انجام فعالیت ورزشی قند خون خود را چک کنند، اگر قند خون کمتر از ۸۰ باشد بویژه اگر از انسولین استفاده می‌کنند ممکن است در حین ورزش دچار افت قند شوند، بنابراین توصیه می‌شود قبل از ورزش میان وعده‌ای مصرف کنند.
افراد دیابتی باید در ساعتی معین و مشخص ورزش کنند،بهترین زمان ورزش برای مبتلایان به دیابت عصرهاست و توصیه می‌شود بعد از میان وعده عصر و قبل از شام ورزش کنید.

بهترین زمان برای ورزش در افراد دیابتی

یکی از سؤالات رایج این بیماران برای ورزش آن است که برای انجام ورزش در یک بیمار دیابتی که انسولین دریافت می‌نماید، چه زمانی از روز مناسب می‌باشد؟

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که ورزش، متوسط قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ را کاهش می‌دهد. نتایج مطالعات اخیر حاکی از آن است که بهتر است چند ساعت پس از صرف وعده غذایی ورزش کنید. بهترین زمان برای ورزش در شما که به دیابت مبتلا هستید (زمانی که بهترین مزایا را در کنترل قند خون به همراه خواهد داشت)؛ پس از کار روزانه است. به عنوان مثال اگر شما ساعت ۱ ظهر ناهار میل می‌کنید؛ بهتر است در مسیر برگشت به خانه در ساعت حوالی ۵ تا ۶ عصر به ورزش و فعالیت بدنی بپردازید. محققین به بررسی اثر ورزش با توجه به مدت زمانی که از صرف وعده غذایی گشته است بر روی پاسخ به قند خون پرداختند. آن‌ها دریافتند که بیشترین کاهش ایجاد شده در قند خون در طی ۴ تا ۵ ساعت پس از صرف آخرین وعده غذایی ایجاد می‌شود که به طور متوسط در مطالعه آنان حدود ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر بوده است. بر این اساس به نظر می‌آید که افرادی که ورزش را به عنوان اولین کار روزانه خود در صبحگاه (به حالت ناشتا) انجام می‌دهند؛ در کاهش میزان قند خون کمتر موفق بوده‌اند. لذا برای آن که جهت کاهش قند خونتان بهره‌ی بیشتری را از ورزش ببرید؛ قبل از صرف صبحانه ورزش نکنید، چرا که علاوه بر آن که به دلیل ناشتا بودن طولانی مدت شبانه، می‌تواند حملات شوک ناشی از قند خون را برای شما تشدید نماید در کاهش متوسط قند خون شما کمتر موثر خواهد بود. بر این اساس بهترین زمان برای ورزش در شما که به دیابت مبتلا هستید (زمانی که بهترین مزایا را در کنترل قند خون به همراه خواهد داشت)؛ پس از کار روزانه است. به عنوان مثال اگر شما ساعت ۱ ظهر ناهار میل می‌کنید؛ بهتر است در مسیر برگشت به خانه در ساعت حوالی ۵ تا ۶ عصر به ورزش و فعالیت بدنی بپردازید.

تطابق دوز انسولین مطابق با ورزش

اگر برای ورزش کردن در مدت زمانی طولانی برنامه ریزی کرده‌اید باید بدانید که می‌توانید به منظور پیشگیری از افت قند خون به جای مصرف غذای مازاد، انسولین کمتری دریافت نمایید (البته تحت نظارت و تجویز پزشک).

این راهکار به ویژه اگر قادر به افزایش دریافت غذای خود نباشید، موثر و راحت است. چند راهکار برای چگونگی کاهش دادن دوز انسولین متناسب با ورزش، به شرح زیر می‌باشند: می‌بایست بررسی کنید که اثر کدام انسولین در طی زمانی که ورزش خواهید نمود، شدیدتر است.

•   دوز صبحگاهی از انسولین regular در فاصله صبحانه تا ناهار، بیشترین اثر را دارد.
•  دوز صبحگاهی از انسولین NPH در فاصله بین ناهار تا شام، شدیدتر اثر می‌کند.
•  دوز انسولین رگولار در هنگام قبل از شام، در فاصله شام تا خواب شدیدتر اثر می‌کند.
•  دوز هنگام خواب NPH در هنگام قبل از شام، در طی شب شدیدتر اثر می‌کند.

قبل از صرف صبحانه ورزش نکنید، چرا که علاوه بر آن که به دلیل ناشتا بودن طولانی مدت شبانه، می‌تواند حملات شوک ناشی از قند خون را برای شما تشدید نماید در کاهش متوسط قند خون شما کمتر موثر خواهد بود. یک راهکار برای مواقعی که فعالیت بدنی و ورزشی، بیش از حد مرسوم را در پیش رو دارید، این است که دوز انسولین مصرفیتان را تا حداکثر میزان ۱۰درصد از مصرف روزانه کاهش دهید. البته قبل از اجرای هر گونه تغییری می‌بایست با پزشک معالجتان مشورت کنید. برای مثال اگر دوز انسولین مصرفی روزانه شما ۶ واحد از انسولین Regular  به علاوه ۲۴ واحد از NPH قبل از صبحانه، ۴ واحد از Regular در شام و ۶ واحد از NPH قبل از خواب باشد یعنی در کل؛ میزان دوز انسولین روزانه شما حدود ۴۰ واحد است؛ اگر به یک پیاده روی صبحگاهی می‌روید دوز انسولین صبحگاهی regular تان را تا ۴ واحد کاهش دهید (مصرف ۲ واحد به جای ۶ تا). یا اگر تمرین تنیس در بعد از ظهر را دارید؛ دوز صبحگاهی NPH را ۴ واحد کاهش دهید. نکته بسیار مهمی که مجدداً به شما خاطر نشان می‌کنیم این است که قبل از تغییر دادن دوز دارویتان، حتماً با پزشک خود مشورت کنید و هرگز هیچ اقدامی را بدون تایید و مشورت پزشک معالج انجام ندهید. در صورت موافقت و تایید پزشک؛ استفاده از راهکارهای مناسب به پیشگیری از افت قند خون در شما کمک می‌نماید.

هماهنگی بین تغذیه و ورزش در دیابتی ها

همان‌طور که می‌دانید، افراد دیابتی نوع دوم که در اثر تغذیه ناسالم و عدم فعالیت بدنی دچار دیابت گشته‌اند، پس از مصرف داروهای خوراکی و عدم کنترل قند خون بایستی از انسولین استفاده نمایند.

خیلی از بیماران دیابتی از انسولین ترس دارند و تلاش می‌کنند که نیاز به استفاده از آن نداشته باشند. واقعیت آن است که انسولین داروی مفیدی است که در صورت نیاز و تشخیص پزشک نبایستی از مصرف آن چشم پوشی نمود، اما تنظیم آن دارای اهمیت اساسی است. اگر انسولین را برای درمان دیابت خود شروع نمودید این به معنای ادامه تغذیه ناسالم و عدم فعالیت بدنی نیست. متخصصین تغذیه و غدد به بیماران دیابتی که حتی به انسولین نیاز پیدا نموده‌اند توصیه می‌کنند که ورزش را در برنامه زندگی خود قرار دهند البته میزان و شدت ورزش و فعالیت بدنی حتماً بایستی بر اساس تحمل قلبی و تنفسی افراد با نظر پزشک معالج تنظیم گردد.

نکات ضروری برای ورزش بیماران دیابتی

• اندازه گیری قند خون قبل، در حین و بعد از ورزش ضروری است.
• در صورت ورزش متوسط (برای مثال ۳۰ تا ۴۵ دقیقه دوچرخه سواری)، توصیه می شود دوز انسولین کوتاه اثر قبل ورزش به میزان ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش یابد. در صورت طبیعی بودن یا پایین بودن قند خون قبل ورزش، توصیه می شود یک میان وعده شامل ۱۰ تا ۱۵ گرم کربوهیدرات قبل ورزش مصرف شود.
• جهت کاهش اثر ورزش در افزایش جذب انسولین رگولار، توصیه می شود انسولیندر شکم تزریق شود و یا ورزش ۳۰ تا ۶۰ دقیقه بعد از تزریق انسولین شروع شود.
• زمانی که انسولین کوتاه اثر در پیک اثر خود است، باید از شروع ورزش اجتناب شود.
• بیماران با ذخایر گلیکوژن کبدی کاهش یافته در خطر هیپوگلیسمی به دنبال ورزش می باشند. این افراد شامل الکلی ها، روزه داران و افراد با رژیم غذایی سخت (مصرف کمتر از ۸۰۰ کالری و ۱۰ گرم کربوهیدرات در روز) می باشند.
• بیماران دریافت کننده انسولین در خطر هیپوگلیسمی بیشتری نسبت به بیماران تحت درمان با سولفونیل اوره ها می باشند.
• توجه به علایم هیپوگلیسمی در افراد دیابتی که ورزش می کنند بسیار حائز اهمیت است. باید توجه داشت که هیپو گلیسمی ناشی از ورزش ممکن است با تاخیر ۸ تا ۱۵ ساعته ظاهر شود.
• بیماران با قند خون بیش lmg/dl 240 تا 300 نباید ورزش کنند. بالابودن قند خون نشان دهنده عدم کفایت انسولین بوده و این بیماران در خطر هیپرگلیسمی و کتواسیدوز بعد ورزش هستند.
• بیماران با رتینوپاتی شدید (اختلالاتی که سبب آسیب به شبکیه چشم می شود) و خونریزی شبکیه باید از ورزش های شدید اجتناب نمایند.

توجه: توصیه می شود قبل از اقدام به هر نوع رژیم غذایی یا ورزش خاصی با پزشک معالج خود مشورت نمایید.

راهنمای ورزش کردن برای مبتلایان به دیابت